"Truyền lửa" qua tiếng khèn

     Chiều cuối tuần, bên hiên nhà gỗ truyền thống ở bản Pú Súa, xã Mường Ảng, tiếng khèn Mông của nghệ nhân Hậu Phái Sếnh lại vang lên. Khi thì rộn rã như hội mùa Xuân, lúc lại da diết như tiếng gọi của núi rừng vọng về, âm thanh ấy cuốn hút lớp trẻ và cả những người đã ngoài 40 - 50 tuổi tìm đến học thổi khèn.

Nghệ nhân Hậu Phái Sếnh (ở giữa) hướng dẫn học trò làm khèn Mông.

     Lớp học của nghệ nhân Hậu Phái Sếnh không cố định. Khi ở sân nhà, lúc lại ra góc đất trống đầu bản. Với đôi tay gân guốc, ông kiên nhẫn chỉ dạy từng học trò cách chọn ống nứa, khoan lỗ, uốn thanh đồng, ghép các bộ phận sao cho cây khèn vừa đẹp vừa ngân vang.

     Nghệ nhân Hậu Phái Sếnh kể rằng, chiếc khèn đã gắn bó với ông từ thuở thiếu thời. Lúc đó, thấy các bậc cao niên trong bản biểu diễn khèn những ngày hội, ông mê mẩn lắng nghe và dần tập thổi theo. Lúc mới tập, khèn nặng, khó điều khiển, thổi mãi chẳng ra tiếng. Nhưng càng khó ông càng thích. Vừa học hỏi, vừa mày mò rồi dần thành thạo.

     Giờ đây, khi bước sang tuổi xế chiều, ông mong muốn được truyền thụ kiến thức mình tích lũy cho những người muốn học để cùng nhau gìn giữ bản sắc văn hóa của dân tộc mình. Mấy năm gần đây, ông đã đào tạo, truyền dạy cách chế tác, sử dụng, biểu diễn sáo Mông, khèn Mông cho hàng trăm học trò.

Để tạo ra được chiếc khèn ưng ý, nghệ nhân Hậu Phái Sếnh phải tỉ mỉ từng chi tiết ở mỗi công đoạn.

     Anh Hậu A Sở,  học trò của nghệ nhân Hậu Phái Sếnh chia sẻ: Trước đây, tôi chỉ biết nghe khèn chứ không biết thổi. Nhờ nghệ nhân Hậu Phái Sếnh chỉ bảo, giờ tôi đã có thể biểu diễn các dịp lễ hội. Quan trọng hơn, tôi thấy thêm yêu văn hóa mình và muốn góp phần giữ gìn nét đẹp này cho thế hệ mai sau.

Kết nối để gìn giữ

     Trong kho tàng văn hóa dân gian của dân tộc Thái, có thể kể đến nhiều loại hình đặc sắc: Văn học dân gian với những câu chuyện, truyền thuyết, tục ngữ, ca dao, tiếng nói, chữ viết; các nghi thức tín ngưỡng, phong tục tập quán, các loại hình biểu diễn nghệ thuật... Mỗi loại hình đều là kết tinh của đời sống tinh thần, được chắt lọc, hun đúc qua bao thế hệ, phản ánh tâm hồn phong phú, tinh tế của đồng bào nơi đây.

CLB Văn hóa Thái phường Mường Lay luyện tập điệu múa truyền thống.

     Tuy nhiên, cùng với quá trình hội nhập, giao thoa văn hóa, nhiều giá trị truyền thống của người Thái đang đứng trước nguy cơ mai một. Không ít phong tục, làn điệu, nghề thủ công chỉ còn trong ký ức của lớp người cao tuổi. Số lượng người trẻ quan tâm, tìm hiểu văn hóa truyền thống chưa nhiều; không gian thực hành, truyền dạy các giá trị văn hóa cho thế hệ sau dần thu hẹp...

     Đứng trước những thách thức mang tính bước ngoặt, nhiều hội, nhóm, câu lạc bộ (CLB) gìn giữ và phát huy văn hóa Thái đã được hình thành, quy tụ những người tâm huyết, am hiểu, yêu thích văn hóa dân tộc. Những mô hình này đã tạo nên sự kết nối, lan tỏa, làm phong phú đời sống tinh thần, mở ra hướng phát triển kinh tế gắn với du lịch, quảng bá hình ảnh miền đất, con người Điện Biên đến với bạn bè gần xa.

     Cuối tháng 12/2024, Hội Văn hóa dân tộc Thái tỉnh Điện Biên được thành lập với gần 200 thành viên. Qua thời gian hoạt động, Hội trở thành nơi quy tụ đa dạng các giá trị văn hóa dân gian của dân tộc bằng cách chú trọng thúc đẩy giao lưu, học hỏi, tăng cường liên kết giữa các hội, nhóm văn hóa Thái ở các địa phương. Một trong những đơn vị hợp tác chặt chẽ với Hội là CLB Văn hóa Thái phường Mường Lay. Với bề dày lịch sử, kiến trúc độc đáo, văn hóa Thái trắng ở Mường Lay từ lâu đã trở thành điểm nhấn thu hút khách du lịch. Nhiều năm qua, địa phương đã khai thác các giá trị này để phát triển du lịch bền vững gắn với sản phẩm đặc trưng vùng miền.

Thành viên CLB Văn hóa Thái phường Mường Lay luyện tập tính tẩu.

     Ông Lò Minh Triều, Chủ nhiệm CLB Văn hóa Thái phường Mường Lay chia sẻ: Việc tăng cường hợp tác sẽ giúp phát triển văn hóa truyền thống trong nhịp sống hiện đại thuận lợi hơn. Thông qua nhiều kênh truyền thông, công tác quảng bá, liên kết các sản phẩm du lịch của dân tộc Thái trắng Mường Lay đến với người dân, du khách hiệu quả, dễ dàng.

Ươm mầm trong thế hệ trẻ

     Trong xu thế hội nhập, di sản văn hóa dân tộc không chỉ được coi là tài sản có giá trị giáo dục truyền thống, giáo dục nhân cách cho thế hệ trẻ mà còn là một nguồn lực to lớn góp phần phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. Nhận thức điều này, Dự án khởi nghiệp “DTEC - Gìn giữ nghề thêu truyền thống các dân tộc thiểu số tỉnh Ðiện Biên” mà CLB Thêu truyền thống, Trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật Ðiện Biên phát triển thực sự có ý nghĩa. Được thành lập từ đầu năm 2021, CLB đã thu hút nhiều học sinh, sinh viên nhà trường tham gia.

Nghệ nhân hướng dẫn thành viên CLB Thêu truyền thống Trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật Ðiện Biên thêu hoa văn trên sản phẩm.

     Chị Mai Thùy Dung, thành viên CLB Thêu truyền thống chia sẻ: Mỗi tuần, ngoài giờ học chính khóa, CLB duy trì từ một đến hai buổi sinh hoạt để giáo viên hướng dẫn kỹ thuật thêu, đồng thời các thành viên cùng nhau góp ý, chỉnh sửa để sản phẩm hoàn thiện hơn. Nhà trường còn mời những nghệ nhân giàu kinh nghiệm đến truyền dạy, tỉ mỉ chỉ từng đường kim, mũi chỉ và giải thích ý nghĩa của hoa văn, họa tiết truyền thống.

     Nhờ đó, các sản phẩm thêu tay của CLB ngày càng tinh xảo, mang đậm dấu ấn thủ công truyền thống. Đặc biệt, mỗi họa tiết, hoa văn đều gắn với nét văn hóa đặc trưng của từng dân tộc, sử dụng chất liệu gần gũi, thân thiện với môi trường. Điều này cho thấy, các em không chỉ rèn kỹ năng mà còn nuôi dưỡng niềm tự hào, tâm huyết gìn giữ văn hóa dân tộc mình.

Trong mỗi đường kim, mũi chỉ của thành viên CLB Thêu truyền thống đều mang giá trị, nét đẹp về văn hóa trong nhịp sống hiện đại.

     Có thể nói, trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng tác động sâu rộng đến mọi mặt đời sống, việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc đã trở thành mối quan tâm lớn của xã hội. Chính vì vậy, việc ươm mầm, nuôi dưỡng, phát huy “hồn” dân tộc trong nhịp sống hiện đại không chỉ là trách nhiệm mà còn là niềm tự hào và động lực để Điện Biên hôm nay vững bước trên chặng đường hội nhập, phát triển.